زمین بنفش؛ رنگ شگفت‌انگیز سیاره ما در ۲٫۴ میلیارد سال پیش

دانشمندان بر این باورند که زمین در نخستین دوران‌های شکل‌گیری خود نه آبی و سبز مانند امروز، بلکه بنفش‌رنگ بوده است. این نظریه که با نام «فرضیه‌ی زمین بنفش» (Purple Earth Hypothesis) شناخته می‌شود، نخستین‌بار توسط پروفسور شیلالدیتیا داس‌سارما از دانشگاه مریلند و دکتر ادوارد شویترمن از دانشگاه کالیفرنیا ریورساید مطرح شد.

زمین در هاله‌ای از رنگ بنفش

اگر امروز از فضا به زمین نگاه کنیم، سیاره‌مان چون گوی آبی با ابرهای سفید و خشکی‌های سبز دیده می‌شود؛ اما حدود ۲٫۴ میلیارد سال پیش ممکن است زمین در هاله‌ای از رنگ‌های بنفش و ارغوانی درخشان بوده باشد. دانشمندان معتقدند میکروب‌های بنفش فتوسنتزی در اقیانوس‌های اولیه زمین زندگی می‌کردند و رنگ سیاره را دگرگون کرده بودند.

زندگی فتوسنتزی بنفش به‌جای سبز

در گذشته‌های دور، بیشتر جانداران فتوسنتزی به‌جای رنگدانه‌ی کلروفیل (Chlorophyll) از مولکولی ساده‌تر به نام رتینال (Retinal) استفاده می‌کردند. برخلاف کلروفیل که نور سبز را بازتاب می‌دهد، رتینال نور سبز را جذب و رنگ بنفش را بازتاب می‌کند؛ به همین دلیل، اقیانوس‌های اولیه ممکن بود بنفش‌رنگ به‌نظر برسند.

نمونه‌هایی از این نوع موجودات هنوز هم در زمین وجود دارند، مانند هالوباکتریا (Halobacteria) که در محیط‌های شور و کم‌اکسیژن زندگی کرده و غشای بنفش‌رنگ دارند.

چرا گیاهان امروزی سبزند؟

کلروفیل تقریباً همه رنگ‌های نور مرئی را جذب می‌کند به جز نور سبز. در حالی‌که نور سبز یکی از پرانرژی‌ترین بخش‌های طیف خورشید است، گیاهان از آن استفاده نمی‌کنند. علت این مسئله در تکامل موجودات فتوسنتزی اولیه نهفته است؛ زیرا پیش از افزایش اکسیژن در جو زمین، رتینال نقش اصلی جذب نور را داشت و بخش سبز طیف را از بین برده بود. بنابراین موجودات جدید مجبور شدند از نورهای آبی و قرمز برای فتوسنتز بهره ببرند، و اینجا بود که کلروفیل به‌وجود آمد.

از زمین بنفش تا زمین آبی و سبز

حدود ۲٫۴ میلیارد سال پیش، با وقوع رخداد اکسیژنی بزرگ (Great Oxygenation Event)، میکروب‌های دارای کلروفیل مانند سیانوباکتری‌ها زمین را تسخیر کردند. این موجودات اکسیژن آزاد کردند و جو زمین را تغییر دادند. از آن زمان به بعد، زمین بنفش جای خود را به زمین آبی و سبز امروزی داد.

آیا سیارات دیگر هم بنفش‌اند؟

فرضیه زمین بنفش نه‌تنها درباره گذشته زمین، بلکه درباره جستجوی حیات در سیارات دیگر هم اهمیت دارد. اخترشناسان معمولاً به دنبال رد نوری سبزرنگ کلروفیل هستند، اما این نظریه هشدار می‌دهد که حیات لزوماً سبز نیست. ممکن است در دنیایی دیگر، زندگی به رنگ بنفش، قرمز یا حتی رنگ‌هایی نامرئی برای چشم انسان وجود داشته باشد.

بنابراین، وقتی به دنبال نشانه‌های حیات در کیهان هستیم، باید در نظر بگیریم که زندگی می‌تواند در هر رنگ و شکلی پدیدار شود — نه فقط در رنگ سبز آشنا.